Saturday, October 16, 2010

Mongolian Buddhism and its moral depression

Орчин үеийн Монгол дахь Буддын шашны ёс зүйн доройтол

“Зураг гээч нь өөрөө бясалгал мэт “

зураач Б.Эрдэнэбаяр

Өнөөгийн ертөнцөд шашин хэмээгч улс орны уламжал, эдийн засгийн хүч чадавхийг илэрхийлэгч /хятад/ улс төрийн бодлогыг тодорхойлогч /арабын орнууд/ болжээ. Дэлхийн том 3 шашны нэг Буддын шашин нь Монголд хамгийн нөлөөтэй, зонхилох шашин юм.

Буддын шашин Монголд дэлгэрсэн нь

Буддын шашны түүх

МЭӨ 2550 жилийн тэртээ эртний соёл, түүхт Энэтхэг орноо Бурхан багш Шагжамүни мэндэлжээ. Олон шавь нартаа 84 мянган номын хүрдээ эргүүлснээр бурхны шашин дэлгэрсэн түүхтэй. Бурхан багшийн ариун сургааль Энэтхэг орноос хальж Пали ёс Шриланк Бирм, Тайланд, Кампучи, Лаос, Вьетнам, Иран, Иракт Наландарын ёс нь Афганистан,Хятад, Солонгос,Япон, Балба,Төвд, Монгол зэрэг улсад түгж Их, Бага хөлгөний шашин дэлгэрчээ. Наландарын хийдийн хувраг бандида Шивацо 7- р зуунд төвд оронд заларч, Наландарын ном ёсыг дэлгэрүүлж, Сампу, Даваа жин, Сарийн хүрээ хийдүүд тус тус байгуулагджээ. Улмаар Богд Зонхова бээр 14-р зуунд Наландарын хиргүй ариун сургааль номын ёс дагуу Гандан, Брайвүн, Сэра хэмээн гурван сургууль байгуулжээ. Эдгээр хүрээ хийдүүдэд Энэтхэгийн Наландарын, Наландарын их бандида нарын туурвисан учир шалтгааны ухаан, билигбрамид, Төв үзэл, Абхидарма, винайн зохиол бүтээлийн үндэс болгон зиндааны эрэмбэ дараа, ёс жудгийн дагуу хэлэлцэн, мэтгэлцэх аргаар суралцаж, гүн бат мэдлэг боловсрол эзэмшдэг байжээ. Энэ уламжлал дэлхийн түүхнээ зөвхөн Монгол,Төвд улсад уламжлагдан 20- р зуунтай золгосон байдаг.

Түүхээс үзвэл Буддын шашны анхны дэлгэрэлт нь 2000 жилийн тэртээ Энэтхэг орноос шууд дамжин Дундад азиар орж ирсэн гэх баримт байдаг. Удаах нь Их Монголын эзэнт гүрний үед Чингэс хааны залгамжлагчдын үед дэлгэрсэн байдаг. Энэ үед эзэнт гүрний эзэн хаад маань Төвдийн цаст орноос Сажа Бандида Гунгаажалцан, Пагва лам Лодойжанцан зэрэг мэргэдийг залж “Улсын багш” хэмээх цолд өргөмжилж байжээ. Энэ нь Буддын шашны тэлэлтэнд хүчтэй түлхэц болсон юм. Гутгаарх нь: Түмэдийн алтан хааны үе юм. Тэрээр бурханы шашинтан байсан бөгөөд 3- р Далай ламыг Монголд залж, түүнд “Далай лам” хэмээх цол өргөмжилжээ. Түүнчлэн Дээрхийн гэгээн 3- р Далай ламын хойд дүр 4- р Далай лам нь Чингэс хааны Алтан урагт мэндэлсэн байдаг. Энэ үед судар, тарнийн ёсыг тэгш агуулсан их, бага хөлгөнүүд дэлгэрэлтийнхээ оргилд хүрч Монголын эрдэмтэн мэргэд, хутагт хувилгаадууд Буддын шашны их таван ухаан, бага таван ухааны салбарт олон мянган боть, ном зохиол туурвижээ. Гандан хийд нь 1838 онд Далхын дэнж хэмээх газар 2-р Богд Жавзандамба хутагтын зарлигаар байгуулагджээ. Гандантэгчинлин хийдийн дэргэд гүн ухааныг судлах уламжлалт буюу зурхайн дацан бий. 1736 онд байгуулагдсан Гүнчинингааг /гүн ухааны тогтсон үзэл/ баримтлагч Дашчойнпэл, 1809 онд Гунгаачойлон, 1912 онд Идгаачойжинлин дацангууд байгуулагджээ.

Буддын сургааль ба Монгол маягийн буддизм

Буддын шашин 3 дахь удаагаа тэр дундаа шарын шашин Монголд дэлгэрсэн нь цаанаа улс төрийн шалтгаантай гэж үздэг. Юань улс мөхсөөр Монголд улс төрийн бутралын үе эхэлжээ. Монголчууд олон арван ханлигуудад хуваагдаж бие биеэндээ захирагдахаа больж өөр хоорондоо тэмцэлдэх болжээ. Иймээс тэднийг нэгтгэн зангидах нэг үзэл хэрэгтэй болсон. Нөгөө талаас Төвдөд улааны, шарын гээд олон урсгал хоорондоо тэмцэж, хэн нь ч цоройж гарч чадахгүй байсан тул монгол мэтийн цэргийн хувьд хүчирхэг байсан улсаас тусламж авч ноёлох сонирхол байв. Ийм хоёуланд нь буй шалтгаанаар 2 тал уулзалдсан юм. Хүний шашныг өмөөрөх гэж хаа байсан Төвдөд очин хоорондоо байлдаж байсан нь “Цогт тайж” хэмээх кино болон үлджээ.

Буддын сургаальд “Хийсэн үйл болгон дараа нь үр дүнгээ үздэг” гэсэн нь түүний философийн гол гаргалгаа юм. Өнөөдөр, яг одоо амьдрач байгаа биет урьд насны үйлийн үр дүн. Амьдрал бол үхлийн шууд үргэлжлэл. Энэ тойрог /цикл/ тасрахгүй бөгөөд үүнийгээ “Амьдралын хүрд” хэмээдэг. Амьтан болгон зовдог, энэхүү зовлон бол түүний урьд хийсэн үйлийн үр дүн. Иймээс зовохгүйн тулд зовлонтой нь биш түүний шалтгаантай нь тэмцэх ёстой. Тэр шалтгаан нь нэгэнт болоод өнгөрсөн учраас цаг хугацаагаар аялан очиж засах боломжгүй. Гагцхүү иймээс л хожим зовохгүйн тулд хожмын шалтгааныг одоо үүсгэж болохгүй. Эндээс үүдэн буддын сургаальд зав амьдрах сургааль буюу “Хутагт найман мөр”- ийн сургааль бий болжээ. Энэ нь буддын сургаалийн зүгээр л нэг өрөөсөн тал нь. Хүний сайн, муу явах нь зөвхөн өөрөөс л хамаардаг.

Монгол буддизм

1990 онд хийсэн судалгаагаар хүн амын 80 хувь нь өөрийгөө буддис гэж тооцжээ. Харин 2000 онд 50 хувь болтолоо цөөрчээ. 2006 онд Америкчуудын хийсэн хөндлөнгөөс нь ажиглан тодорхойлсон судалгаагаар 15 % буддист, христ 5%, лал шашинтан 3 %, бөө мөргөл 5% шүтдэг болох нь гарчээ. 20% нь атейст буюу шашингүй үзэлтэн, үлдсэн 50% - ийг анимизмтэй холбон тайлбарлажээ.

Өнөөгийн Монголд буй Буддын шашин нь Махаяана гэж Ламайзм буюу шарын шашны урсгал бөгөөд дэлхий дээр зөвхөн Монгол, Төвдөд шүтэж байна.

Энэхүү урсгал нь анх төвдөд буй шашын дампуурлын эсрэг тэмцэж гарч ирсэн юм. 1400- гаад онд Төвдөд Зонхов мэндэлжээ. Тэрээр энэ шашинд буй гажуудлыг арилгахын тулд, түүнтэй тэмцэхийн тулд өөрийн сургуулийг бий болгосныг шарын шашин гэдэг. Түүний сургаальд хар бор ажил хийх, эхнэр авахыг хоригложээ. Харин сексийг бол хориогүй аж. Тэрээр сургааль номлолоо энгийн хүмүүст, нирваанд хүрэх гэж буй лам нарт гэж тусгаарлажээ. Түүний бичсэн “Бодь мөрийн зэрэг” 3 ботиос бүрддэг. Эхнийх нь боть нь эхлэн гэгээрсэн буюу эгэл хүмүүст зориулж буддын сургаалийг тайлбарласан бол удаах хоёр ба гуравдугаар боть нь улам гүнзгийрч нирваанд хүрэн гэгээрэгч, төгс гэгээрэгч нарт зориулжээ.

Ингээд буддагийн гэгээрэлд хүрэх арга лам нараас гадна энгийн хүмүүст ч бололцоотой болохыг зааж, бичиг үсэггүй лам нарт бурханы сургаалийг тайлбарлаж ойлгуулах ёстой болохыг хэлсэн юм. Өөрөөр хэлбэл “Бодь мөрийн зэрэг” номын эхний ботийг өөрөө уншиж гэгээрэх ёстой аж.

Гэтэл өнөөдөр Бөө мөргөл, Анимизм зэрэг янз бүрийн хэлбэртэй холилдон мухар сүсгийн шинжтэй болжээ. Үхэл амьдрал дамнасан “Амьдарлын хүрд”- ний тухай сургаалийг гажуудуулж үхсэн хүн эргэж төрөөд буг, чөтгөр болохдоо тулдаг үзэгдэл болж хавтгайрав. Эргэж төрсөн хувилгаадын тоо замбараагүй болж, энэ нь нэг ёсны бизнес болжээ.

Буддын сургаалийг тайлбарлах үүрэгтэй лам нар маань харь төвд хэлээр ном уншиж үүндээ ид шид, хүч оруулж өвчин зовлонгоос салгадаг болжээ. Хувь хүний үнэнийг өөрөө олох сургааль харь хэлээр ид шид агуулсан тарни болон хувирч буй нь энэ. “Буддагийн сургааль бол үнэний эрэл” хүн өөрийнхөө үнэнийг өөрөө олж “Амьдралын хүрд”- нээс гарсан хүмүүнийг төгс гэгээрэгч гэдэг. Ийм хүмүүс нийт массын маш бага хувийг эзэлдэг. Буддын шашин дэлхийн хамгийн догмагүй шашин. Харин монголын буддизм хамгийн их догма шашин болжээ. Үзмэрч, төлөгч, зурхайч, тарнич гээд буддын сургаальтай цаад утгаараа харш мөн чанартай байх ёсгүй үзэгдэл монголын буддизмын утга чанар нь болжээ. Будда- гийн сургааль бүхэн ид шид, далдын хүч, параписхологи, гоц мэдэрхүй болон хувирсан. Лам нар болгон ирээдүйг тольдож,нүглийг цайруулж, хүний өдөр тутмын амьдралд юу хийх, эс хийхийг зааварладаг болчихож. Энэхүү гаж үзэгдэл манай нийгмийн мораль, сэтгэхүйг эвдэж байна. Тогтох ван, Данзанравжаа, Агваан Хайдав зэрэг монголын эрдэмтэн мэргэд шашны иймэрхүү гажуудал хорт үр дагавартайг анхааруулсан байдаг. Далан жил шашингүй байсан монголд шашин 1990 оны ардчилалын буянаар дахин орж ирэхэд нийгмийн харилцаа, бүтэц зэрэг өөр байсан боловч, хэдиигээр иргэншсэн улсын нэг, хүн амын 98% бичиг үсэг тайлагдсан, бүх нийтийн боловсролын системтэй, гар утас барьж галуу шувууны мах идсэн хүмүүст мухар сүсэг, шашны мунхруулга байх ёсгүй мэт. Энэ нийгэмд асуудал бэрхшээлгүй хүн гэж хэн байх билээ.Өрнөдийн мэргэд “Бодит боломж багасахын хэрээр хий горьдлого ихэснэ” гэх. Асуудал бэрхшээлээ ид шид, далдын хүчинд итгэх замаар шийдэх нь хэр зөв бол. Өнөө үеийн дэлхийн тэргүүлэгч улс Америкид дунд сургуульд дэлхийн шашны тухай хичээл орж тэдгээрийн түүх, намтар, үзэл санаа, ёс журам зэргийг ойлгуулдаг байна. Ингэснээр хүүхдүүд өөрийн гэсэн үзэл санаа тогтсон, бие даах чадвар, ёс журамтай болж. Хар багаасаа л хүмүүжил ёсзүй нь сууж өгдөг тухай Америкийн боловсролын тухай веб сайтад байна. Энэ нь ч үнэн юм. Ямар ч үзэл санаа төлөвшөөгүй хүнд мухар сүсэг тун амархан бий болно. “Бэрхшээл бол мухар сүсгийн эзэн” гэж нэгэн ухаантан хэлжээ. 1990 оноос хойш бид нийгмийн амьдралын өөрчлөлт, эдийн засгийн хямрал, зах зээлийн нийгэмд дасах гээд олон бэрхшээл бий боллоо. Тэгэхлээр бид өнөөдөр гэгээрэхээс илүүтэйгээр мухраар сүслэх явдалийг үндэс болгосоор байна. Нөгөө талаас нь харахад энгийн хүмүүс бид амьдрах наад захын материаллаг хэрэгцээгээ хангах хэрэг гардаг. Харин бурханы сургаалийг бусдад тайлбарлан хүргэх ёстой лам нар маань “сахил” авсан хүний ёсоор энгийн хүнээс ялгаатай байх ёстой. Харин тэд төвдөөр уншиж номынхоо утгыг ч ойлгохгүй нийгмийн мухар сүсэгт хувь нэмэр оруулж байгаа нь харамсалтай. 2550 жилийн түүхтэй, монгол газар дөрвөнтөө дэлгэрч буй буддын шашин жинхэнэ зам мөрөөсөө өнөөдөр хазайчихсан явааг засаж залруулах цаг нь одоо болсон.

Эцэст нь хэлэхэд:

1. Гандан болон бусад хийдүүд өнчин тэнэмэл хүүхдүүдийг халамжилж, хүмүүжүүлэн тэднийг хүн болгоход туслах хэрэгтэй. Одоо бол гадны гэх сүмүүд давуу байдалтайгаар хииж байна.

2. Буддын олон сургааль номыг харь хэлнээс нь орчуулж нийгмийн хүртээл болгох хэрэгтэй./Занабазарын “Жанаг гагадог” гэдэг шүлэглэсэн ерөөл төвдөөр зохиожээ. Үүнийг “Хар хятадыг хаахуй” гэж орчуулж болно. Үүнийг одоо мэнгэ засалд уншдаг. Ийм юм бол Парчингийн “Алтайн магтаал”- аар мөн олон юм аргалж болох нээ”. Баабар 2009.02.14 NTV/

3. Монголын хүрээ хийдүүд төвдөөр биш монголоор номоо уншиж түүнийгээ сүсэгтэн олонд тайлбарлаж өгөх ёстой. Нэн ялангуяа Гандан хийд үүнд анхдагч нь байх ёстой.

4. Дунд сургуульд хүүхдэд шашны/лал,күнз, христ, Будда г/м/ талаар ойлголт өгөх хэрэгтэй. Хүнийг хүн болгоход чиглэсэн, нийгмийн амьдралд биеэ зөв авч явах ойлголт өгснөөр ёс суртахуун, хүмүүжил, үзэл бодол нь төлөвшинө. Харин ямар шашин шүтэх нь хүний эрх чөлөөт сонголт байх ёстой.

5. Байгалийн шинжлэх ухааны хичээлийг илүү практикт, амьдралд ойрхон заах ёстой. Ингэснээр хүн элдэв мухар сүсэг ид шидэнд авталгүйгээр аливаа юманд шинжлэх ухаанчаар, илүү бүтээлчээр хандаж эхэлнэ. Энэ бол хамгийн чухал нь юм.

Энэхүү эссэ маани ингээд дуусаж байна.Таныг чилээгээгүй байх гэж найдаж байна.

Би Германы зохиолч И.В.Гёте-н хэлсэн онч үгс, зохиол, намтарыг нь амьдралдаа ашиглаж мөрдлөг болгодог юм.Түүний хэлсэн нэгэн онч үгээр одоо өндөрлөе.

Унших нь анхны гайхамшиг

Утгыг нь тунгаах удаах гайхамшиг

Уянганд нь нэвтрэх бүхний гайхамшиг

И.В.Гёте (1749-1832)

SIERRA ONE

НОМ ЗҮЙ

1. П.Бадрал “Агнистын гэгээ” 1-4р цуврал

2. Forum.mn

3. En.wikipedia.org/religion

4. Teaching Buddha

5. Богд Зонхова “Бодь мөрийн зэрэг”

6. Baabar.mn

7. Баабар “Нүүдэл суудал”

8. Belfax publisher col. Ltd “Religions of World”

9. Дээрхийн гэгээн Далай багшийн сургаалиуд

10. Д.Баярхүү “Бид ингэхэд хэн юм бэ?”

Азийн бүс нутаг дахь их гүрнүүдийн өөрчлөгдөн буй статус

Хүйтэн дайны үе буюу хоёр туйлт систем задран унаж, АНУ цорын ганц их гүрний статусаа хадгалан үлдсэн. Бодит байдал дээр ч АНУ энэхүү байдлаа баталж чадсан.

Сөргөлдөгч хоёр том хүчний хооронд тогтож байсан хүчний тэнцвэр үгүй болсноор улс орнуудын олон улсын харилцаанд эзлэх байр суурь, статус аяндаа өөрчлөлтөнд орсон билээ. Хоёр туйлаас нэг туйл уруу 1 туйлаас олон туйлт системд шилжин орж буй нөхцөлд түүнд эзлэх улс орны байр суурь,төлөв байдал, эзлэх жин нөлөөг судлан тогтоох нь чухал юм. Хүйтэн дайнаас хойшхи энэ эрин үеийг хоёр үндсэн загвараар тодорхойлж буй.

Үүнд:

1. Эерэг бус төсөөлөл буюу С.П.Хантингтоны загвар. Үзэл суртлын тэмцэл үгүй болсон ч Атлантизмыг сөрсөн иргэншил хоорондын мөргөлдөөн үргэлжилнэ. Барууны ялалт ялалт огтоос биш, үзэл суртлын оронд түүнийг орлох хүчтэй иргэншил бий болно.

2. Эерэг төсөөлөл буюу Ф.Фукуяамагийн загвар. Энэ төсөөллөөр бол барууныхны ялалт цааш үргэлжлүүлэн дуусгаж, нэгдмэл нэг ертөнц бий болгох тухай юм. Улс үндэсний ялгаа арилж , “Ардчилсан, хүмүүнлэг” үнэт зүйлээрээ дэлхий дахин ардчилагдана.

Эндээс С.П.Хантингтоны таамаглалыг авч үзвэл түүхэн гол иргэншил гэдэгт мянга буюу түүнээс удаан настай хятадын, японы, энэтхэгийн, үнэн алдарт славын, барууны, латин америкийн гэсэн ангилал ихэвчлэн хийдэг. Эндээс Хятад, Энэтхэг, Япон нь иргэншлийн хувьд нэгдмэл төр улстай байна. Хятад, Энэтхэг хоёр нь угаасаа хүн ам олонтой, газарзүйн хувьд ашигтай байрлалтай, далайд гарцтайн дээр түүхээс бүс нутгийн их гүрэн байх төрөлхийн статустай юм.

АНУ-ын Үндэсний тагнуулын зөвлөлийн (National Intelligence council) шинжээчдийн багын боловсруулсан “Дэлхийн дүр зураг-2020” (Mapping the global future-2020; 2004) илтгэлд 2020 он гэхэд АНУ их гүрний байр сууриа алдана, гэхдээ голлон тоглогч хэвээр байна. АНУ их гүрний байр сууриа алдах эсэх нь дэлхийн бусад их гүрэнтэй хэр зэрэг өрсөлдөж чадахаас хамаарах бөгөөд америкчууд ч өөрсдөө шинжлэх ухаан, технологи, эдийн засаг, соёлын салбарт бий болгосон олдмол статусаа хадгалж чадах эсэх нь чухал нөлөөтэй аж. Мөн шинэ зуун азийн зуун болно гэж “PROJECT 2020” санал нэг байна. Үүнд бүх Ази бус Хятад, Энэтхэг хоёр эдийн засгийн хувьд их гүрэн болох тухай бичжээ. Тэр дундаа “Хятадын аюул” гээчийг гол тайлбараа болгосон байна. Ойрын хорин жилд хятадын ДНБ-ий хэмжээ АНУ-ын араас элдсээр нэг бол гүйцнэ, эсвэл хоёрдугаарт баттай орох бол Энэтхэг ДНБ-ий өсөлтөөрөө Япон, Германтай ижил түвшинд очих аж. Хэдий эдийн засгийн хувьд хүчирхэг авч нэг хүнд ноогдох ДНБ-ий түвшингээр доогуур, хоёр улсын хүн амын ихэнх нь хүн амын амьжиргааны түвшингийн үзүүлэлтээр төдийлэн дээшлэхгүй нь харагдаж байна. Зөвхөн энэ үзүүлэлт л “Хүйтэн дайны” дараахь шинэ дэг журам төлөвших үед хоёр улсын ямар байр суурьтай байхыг үзүүлэх гол үзүүлэлт юм. XXI зуунд дэлхийн шинэ дэг журмийг үймүүлж чадах лалын иргэншил хүчтэй болж байна. Дэлхийд лалын шашинт 53 улсын 1 тэрбум хүн буюу дэлхийн нийт хүн амын 6 хүн тутмын нэг нь лалын шашинт хүн байдаг ажээ. Оросын судлаачдын тооцоогоор 2030 он гэхэд лалын шашинтанууд 2 тэрбумаас давна. ОХУ-д гэхэд л лалын шашинтанууд хоёр дахин өсөж, хүн амын гуравны нэгд хүрэх судалгаа гарчээ. Лалын шашинтанууд ингэж үлэмж ихээр үржих нь хэд хэдэн үндэслэлтэй гэж үздэг.

Үүнд:

1. Ази, Африк дахь лалын шашинт хүн амын доторх төрөлт их болсон

2. Амьдрах аж байдал өмнөхөө бодвол бүхэлдээ дээшилсэн

3. Шашины хүчтэй суртал нэвтрүүлэг

оршин байгаатай холбоотой ажээ. Хэрвээ Орос орон олон зуун сая лалын шашинтанууддаа идэгдэн уусаад Европын холбоо, НАТО дорно зүгт хүчтэй интеграцчилагдан ОХУ түүнийг эсэргүүцсээр байвал ОХУ нь улам бүр Ази маягийн улс болох бөгөөд дэлхийн бодлогод Азийн байр сууринаас оролцох дүр зураг үүсэж байна. Илүү эерэг төсөөллийн тухайд гэвэл ОХУ-ын алтан валютын нөөц өссөөр сүүлийн 10 гаруй жилийн дотор 280 тэрбум доллар болж өссөн нь Еврогийн бүсийн орнуудад томд орох санг бүрдүүлж чаджээ. Энэ маягаараа 2050 он хүртэл явбал эдийн засгийн хэмжээгээрээ дэлхийд эхний долоод орох эдийн засгийн хүчирхэг гүрэн болох юм.

Энэ долоог доор жагсаах аваас:

1. Хятад

2. АНУ

3. Энэтхэг

4. Япон

5. Бразил

6. Мексик

7. Орос (Goldman Sachs)

зэрэг орнууд орж байна.

Мөн АПЕК, Зүүн Азийн Хамтын Нийгэмлэг, ШХАБ гээд бүс нутгийн эвсэл, форумд BRIC буюу Бразил-Орос-Энэтхэг-Хятадаас 3 нь голлох байр суурь, үүрэгтэй оролцох тухай төлөв байдал харагдаж байна. Энэ дөрвийн 2-той нь манай улс шууд хиллэдэг билээ. Ялангуяа манай улс шууд хамаатах ёстой Зүүн Азийн хамтын нийгэмлэгийг Хятад улс өөрийн нөлөөн дор залуурдаж үүнд нь Япон, Солонгос, Энэтхэг цаашдаа Орос татагдан орох магадлал бодитой болжээ. Энэхүү нийгэмлэгийн гишүүнчлэлийн шалгуур нь АСЕАН-ы шалгуур байх тухай 2005 онд зарласан. АСЕАН-ы тухайд хэдэн зүйл хэлэхэд энэхүү Зүүн өмнөд Азийн орнуудын холбоо нь 2020 он гэхэд эдийн засгийн интеграцчилалд бүрэн нэгдэж, нэгдсэн зах зээлд шилжих хөтөлбөрийг үе шаттайгаар хэрэгжүүлж байна. Мөн 2020 он гэхэд аюулгүй байдлын хамтын нийгэмлэг байгуулах зорилт хэрэгжинэ. Саяхан Хятад улстай чөлөөт худалдааны гэрээ байгуулсан бөгөөд одоо ЕХ, АНУ-тай байгуулахаар ажиллаж байна.

Улс төрийн хүрээнд 2002 онд Азийг бүхэлд багтаасан “Азийн хамтын ажиллагааны яриа хэлэлцээн”-ний механизм үүсгэж, эдүгээ 28 улс нэгдэн оржээ. Ингэснээр Азийн бүс нутагт эдийн засаг, худалдаа - аюулгүй байдлын олон талт хамтын ажиллагааны асар том орон зай үүсэн, нэг цогц үйл явц болж цааш өрнөх төлөвтэй байна. Бүс нутагчлах - интеграцчилах үйл явц улс гүрнүүдийн жин нөлөөнд нөлөөгөө үзүүлж байгаа ч энэ үзэгдэл Ази тивд илүү ихээр нөлөөлж байна. Үүнээс үүдэн

1.Ази тивд эдийн засгийн өндөр хөгжил нь Энэтхэг, Хятад зэрэг оронд зэвсэглэлээр хөөцөлдөх боломж олгож байна. Эдгээр орнуудын дэлхийн бодлогод эзлэх байр суурь ч өсөх төлөвтөй. Энэ хоёр орны ирээдүйн харилцаанд өөрчлөлт орж хуучин дарагдаастай байсан олон асуудал босч ирэн бүс нутагт мөргөлдөөн, хямрал бий болж болзошгүй юм.

2. Хятад улс нь Азийн хамгийн том эдийн засаг болсноор бүс нутаг дахь өөрийн нөлөөг бэхжүүлж Зүүн азид уламжлалт жанжлалаа тогтоохоор илт санаархах болно. Ингэснээр хил залгаа жижиг улс орнууд түүний хавсарга болох эсвэл Хятадын нөлөөг тэнцвэржүүлэгч хүч болох гэсэн сонголт тулгарч байна.

2025 он гэхэд Энэтхэг, Хятад хоёр дэлхийн голлох тоглогчид болох авч зарим талаар Энэтхэг нь Хятадаас илүү нөлөө бүхий гүрэн болох магадлалтай гэсэн эрдэмтэд, судлаачдын үзэл байдаг.

Үүнийг шалтгааныг дурьдвал:

1. Хятад улс нэг гэр бүл - нэг хүүхэд гэсэн бодлогоор хүн амын өсөлт нь зогсож, харин Энэтхэг 2040 он гэхэд Хятадыг хүн амын тоогоор давж гарах хэмжээнд хүрнэ (НҮБ Хүн амын сан “Дэлхийн хүн ам-2004 илтгэл”)

2. Энэтхэг нь ардчилсан төрийн институцтай улс бөгөөд хятадын авторитари дэглэмд байхыг хүсдэггүй дундаж ангийнханы зөрчлийг бодвол улс төрийн тогтворгүй байдал гарах магадлал бага.

3. Энэтхэг нь мэдээллийн технологийн гол чухал салбаруудад хөрөнгө зах зээл, дэлхийн түвшний компаниудын үзүүлэлтээр Хятадаас давж гарах ажээ.

Дэлхийн их бодлогод АНУ - Хятад гэсэн тэнхлэгээр дэлхийн шинэ дэг журам тогтож байгаа өнөө үед улс орнууд түүнд тааруулан өөрийн байр сууриа зөв эзлэх нь чухал юм. Өнөөгийн дэлхий ертөнц улам бүр даяаршиж, санхүү эдийн засгийн харилцан хамаарал, телекоммуникацаар холбогдсон цоо шинэ мегаполис ертөнц болон хувирч байна. Даяаршилыг ганц Америктай холболгүй, харин азийн Хятад, Энэтхэг, латин америкийн Бразилын хөрөнгө давамгайлсан үндэстэн дамнасан корпорацуудтай холбож үзэх ёстой гэж бодож байна. Эрдэмтдийн тооцоогоор бол АНУ, Япон, Баруун Европ нь энэ эрчээрээ тогтвортой цааш хөгжвөл олон улсын улс төр, санхүүгийн институцид тэргүүлэх байр сууриа хадгалах боломжтой гэж үзжээ (NIC “Project 2020”; 2004). Даяаршилын үр шимийг олон улсын харилцаанд зөв байр сууриа олж нано, био, мэдээллийн технологийг эзэмшсэн тэр л улс орнууд хүртэх бол тэрхүү технологийг нэвтрүүлэхгүй, төрийн ухаалаг бодлого менежмент хэрэгжүүлэх чадваргүй нэг нь хөгжлөөс хоцорч, магад ч үгүй устаж алга болно. Чухам энэ л яг одоо бидэнд өмнө зогсож байгаа гашуун үнэн бус гэж үү. Үүнд өртөхгүйн тулд бид дэлхий дахинтай зэрэгцэж, бусдаас өрсөн хөгжих ёстой билээ.

Эрдмийн хэт цахиваас

Хөгжлийн гал бадармой! SIERRA ONE

Friday, October 8, 2010

Монгол яагаад дэлхийн их бодлогын гадна байдаг вэ?

Монгол яагаад дэлхийн их бодлогын гадна байдаг вэ?

Дэлхийн их бодлогыг зангидаж явсан нь тэртээх XIII –XIY зуунаас хойш Монгол орон зургаан зууны турш дэлхий дахины гадна шоовдор лугаа үлдэж хоцорсон гэдэг. Энэ хэр зэрэг үнэн асуудал бэ? Үнэхээр тийм аваас түүнд учир шалтгаан байна уу, үгүй юү?

Нэгэн зүйл. Монголчууд Газрын дундад тэнгис,Төв Европ зэрэг бүс нутгаас хойш түүхэн хөгжлийн хувь тавилан эргэж, Өрнөд Европ дэлхийн их бодлогын төв болох өөдрөг замаар замнаж эхэлсэн юм. Гэтэл энэхүү шинэ төрийн дорно зүг чиглэсэн бодлого нь Ойрх Дорнодоор дамжин хэрэгжиж ирсэн уламжлалтай байлаа. /Загалмайтны долоон удаагийн аян дайн ба ХХ зууны Ойрх Дорнодын хямралыг санагтун/. Өрнөдийн энэ бодлого нь эртнээс Иран,Иракаас цааш халилгүй замхарч байсан. Өнөөдөр ч гэсэн Дундад Азид орж ирэлгүйгээр Иранаас Өмнөд Ази,Энэтхэг, Хятадын хойгоор дамжин Хятад хүрээд зогсож байна.

Нэгэн зүйл. Дорно зүг чиглэсэн Өрнөд Европын бодлогын бас нэг чиглэл нь Дорнод Европоос дамжин хэрэгжиж байсан авч Орос хүрээд замхарч байлаа. Өнөөдөр ч Өрнөдийн энэ бодлогын хүчтэй шинж чанар нь ОХУ хүрээд үндсэндээ зогсож байна.

Нэгэн зүйл. ХХ зууны 2-р хагаст дэлхийн их бодлого АНУ-д шилжсэн боловч дээр өгүүлсэн нөхцөл байдал онцын өөрчлөгдөөгүй. Ялгаатай тал нь Европ,Баруун Ази руу чиглэсэн бодлогын, хойд чиглэл нь Ойрх Дорнод,Иран,Иракаар дамжин Энэтхэг хүрээд, Дорнод Ази өөд чиглэсэн бодлого нь Номхон Далайгаар дамжин бас л Хятад хүрээд хүчтэй шинж чанар нь зогсож байна.

Нэгэн зүйл. Дэлхийн их бодлого хэрэгжин ирсэн энэ уламжлал олон улсын харилцаанд хоёрдугаар зэргийн шинж чанартай Орос, Хятад зэрэг улсууд Монголоор оролдож байх нөхцөл байдлыг бий болгож өгсөн ажээ.

Нэгэн зүйл. Монгол улс дэлхийн их бодлогоос өрнө, хойд талаасаа Орос орноор, дорно өмнө талаасаа Хятад улсаар хаалттай нөхцөлд тэрхүү бодлогод орж очих асуудал зөвхөн бидний өвөрмөц сэдэл, идэвхтэй үйл ажиллагаанаас хамаарна.

Тэгэхээр энэ хөөрхийлөлтэй гэмээр нөхцөлд бидний дэвшүүлээд байгаа “олон тулгуурт бодлого”, “хоёр хөршийнхөө дунд төвийг сахих бодлого” маань зөв үү? Бидний өмнө босож ирээд буй аварга зорилтод хүрэхэд энэ маань зөв зүйтэй хэрэгсэл болж чадах уу? Үүнийг доод гарчигт хөндөн тэрлэхийг оролдъё.

“Олон тулгуурт бодлого”ба “хоёр хөршийнхөө дунд төвийг сахих бодлого”

Монголчууд ХХ зуунй эхээр тусгаар тогтнолоо олж авснаасаа хойш гадаад бодлого raison d’etat зарчим буюу хүчний тэнцвэр хадгалах зарчмын хүрээнд хамрагдан орохыг хүсэж байсан боловч харамсалтай ньrealpolitic буюу их гүрний ааглах бодлогын төмөр бахинд хав хавчигдсан билээ.

Гэвч 90-ээд онд Дорнод Европ,Азид ардчиллын гэгээн үзэл санаа нэвтэрч ирснээр Монголчууд геополитикийнхоо таагүй байдлыг зөөллөх зорилгоор “олон тулгуурт бодлого” баримтлан явуулахаа зарласан билээ.Байдлаас харахад энэ нь стратегийн зорилт мэт харагддаг.Гэвч стратеги номлол ба итгэл үнэмшил хоёрын хоорондын нууц зөрчилийг хэрхэн гаргах, эс бөгөөс геополитикийн бодит нөхцөл байдал болон боломж бололцоо хоёрын хооронд хэрхэн сонголь хийхийг тооцож хэлж өгсөнгүй. Өөрөөр хэлбэл raison d’etat-ын хувьд харьцангуй шинэлэг зүйл биш боловч realpolitic- ийн хувьд шинэлэг зүйлийг Монголчуудын өмнө босгож ирэхдээ тэр бодлого бидний боломжид тохирох эсэх,Монгол орны геополитикийн нөхцөл байдалтай зөрчилдөх эсэхийг бидэнд сайтар ойлгуулж өгсөнгүй. Тэгэхлээр ”олон тулгуурт бодлого” гэдэг маань realpolitic-ийн хувьд шинэлэг зүйл учраас энэ бодлогыг мөрөдөхөө тунхаглан зарласнаас хойш Монголчууд бид нэг их гүрний бодлогыг зуун хувь аялдан дагалдахаа больсон ажээ.Харин “олон тулгуурт бодлого” нь raison d’etat –ын хувьд харьцангуй шинэлэг зүйл буюу тухайлбал Монголын хувьд геополитикийн таагүй нөхцлийг арилгаж,гадаад орчны хүчний харьцааг тэнцвэржүүлэх гэсэн зорилгоороо шинэ зүйл биш гэлтэй. Өөрөөр хэлбэл 1911 онд мэндэлсэн “гуравдагч хүчний бодлого” –той энэ талаараа утга төстэй юм.

Манай геополитикийн орчинд ХҮII зууны ба ХХ зууны геополитикийн орчинтой нь харьцуулбал тодорхой өөрчлөлт орж, шинэ шинэ хүчин зүйлүүд бий болж буйг үгүйсгэх араггүй. Өөрөөр хэлбэл манай геополитикийн нөхцөл байдлын буруутан болсон хоёр хөрш маань нэгд, ардчилагдаж байна, хоёрт, глобальчилагдах үйл явцад хүчтэй татагдан орох шинжтэй байна. Манай геополитикийн орчинд орж ирсэн орчин цагийн олон улсын харилцааны эдгээр шинэлэг хүчин зүйл нь Монголын хувьд сайн муу аль ч талтай байж болно. Тухайлбал хоёр хөрш маань ардчилагдах нь тэдний гадаад бодлогыг /Монголын талаарх бодлогыг/ зөөлрүүлж, уян хатан шинж чанартай болгох геополитикийн даралт, дарамтыг санасан шиг багасгахгүй. Гэтэл глобальчлал бидэнд хүсэн мөрөөдөж байснаас маань огт өөр үр дагавар авчирч чадах билээ.Бид Хятадаар дамжиж глобальчлилагдах юм бол эдийн засаг маань энэ салбарт нэн эрчимтэй хүчирхэгжиж байгаа Хятадын бүрэн хараат байдалд орох өндөр магадлалтай. Хэрвээ Оросоор дамжин глобальчилагдах юм бол эдийн засаг маань хэт улс төржих юм уу, мафичлагдах магадлал илүү ихтэй. Нөгөө талаар ОХУ эдийн засгийн хувьд сэргэж ирмэгцээ хөрш зэргэлдээ улсуудаа дарамталдаг бодлогоо сэргээх нь илэрхий. Үүнийг Путины айлчлал Монголын хувьд нотолж өглөө гэхэд хилсдэхгүй.

Оросын бодлого манай хувьд ямагт хоёрдмол шинжтэй, Хятадын бодлого Монголыг нэгтгэн авах хатуу чиг шугамтай байсныг бид мартах ёсгүй. Тиймээс Орос,Хятад хоёрын бодлогын угийг сайтар шинжиж үзвэл тэдгээр бодлогод чанарын гүн гүнзгий өөрчлөлт гарах яагаа ч үгүй байна гэж хэлж болохоор юм. Энэ бол Орос, Хятадын харилцаанд raison d’etat зарчим нэвтрэхэд ахиц гараагүйг харуулж буй шинж чанар бөгөөд энэ учир realpolitic-ийн зарчимтай тэдгээр улстай харилцах харилцаандаа төвийг сахих бодлого баримтлахад нэн төвөгтэй болохыг илэрхий болгож байна.

Энэ маань ч олон тулгуурт бодлого ба хоёр хөршийнхөө дунд төвийг сахих бодлогын аль алиныг нь явуулж болохгүйг бараг нотлоод өгч байнаа.Өөрөөр хэлбэл энэ хоёр бодлогын эхнийх нь Монголын хувьд эерэг сөрөг урсмал шинж чанартай буюу бараг анархи шинжтэй, нөгөөх нь бодит бодлогоос ангид хэт идеалист шинж чанартай байна.

Бид хэрхэх ёстой вэ?

Улс орны удирдагч дөтлөн ирж буй аюулыг урьдчилан мэдрэх аваас суурь шинж чанартай гүн гүнзгий шийдвэр гаргах оролдлогыг заавал ч үгүй хийх ёстой. Хэрвээ тэрхүү аюул занал цаг хугацааны улиралтаар улам бүр ихсэх хандлагатай байвал түүнийг үүр уурхайд нь дарж авах ёстой. Хэрвээ дөтөлж ахуй аюул зөвхөн тухайн цагийн тааламжгүй нөхцөлийн үр хөврөл ахул тэрбээр аюулыг зайлуулах таатай нөхцөл бүрэлдэнэ хэмээх итгэлээр тэр цагийг хүлээх нь зүйтэй. Жишээлбэл: хоёр зуун жилийн өмнө Францын ерөнхий сайд агсан Ришелье хамба улс орондоо учирч буй аюул заналыг Франц улсыг хүрээлсэн дайсагнасан хүрээллийг гэж үзэж байснаас гадаад бодлогынхоо гол цөмөө түүнийг арилгах арга зам эрж хайх явдал гэж үзэж байв. Гэхдээ тэрбээр тухайн үедээ тэрхүү нуугдмал аюул чухам юунаас бүрдэж байсныг маш сайн мэдэж байлаа. Тиймээс эхэлсэн үйл явдал юунд хүргэж болохыг Ришелье урьдчилан тааж чадсан юм. Ийнхүү тэрбээр бүх нөхцөл байдал бүрэн илэрч ирэхийг хүлээж “цаг хугацаа –г холбоотноо болгожээ.

Гэтэл манай улсын төрийн болоод дипломатын шинж чанартай үйл ажиллагаа буюу хоёр хөрштэйгөө хамтарч ажиллахаар урьдаас төлөвлөсөн хийсвэр төлөвлөгөө Японыг өөрөөсөө хөндийрүүлж хүйтрүүлэх ойлгомжгүй бодлого, АНУ болон Европын холбооны улсуудад эргэлзээ төрүүлэх байдал зэрэг нь нэгдэн нийлсэн нь Монголын хувьд удаан тэсэж тогтохын аргагүй нөхцөл байдлыг өдгөө бий болгож магадгүй болчихоод байна. Ийм байдал гүнзгийрэх аваас манай гадаад бодлогын амин сүнс алдагдах төдийгүй олон улсын харилцааны явцад хийсэн өөрсдийнхөө задлан шинжилгээнд тулгуурлан үйл ажиллагаа явуулж чадахаа байхад хүрнэ. Үүнийг тойрч гарах арга чарга бидэнд бий юу?

Тэгэхлээр Монголчууд бид хоёр зүйлийг нарийвчлан сэтгэж, ялгаж салган тус тусад нь гүн гүнзгий ойлгох ёстой. Өөрөөр хэлбэл өөр өөдөө дэлхийн анхаарлыг татах гэж оролдох нь бидэнд ашигтай юу, аль эсвэл өнөөгийн байдалдаа сэтгэл хангалуун үлдэх нь ашигтай юу, гэдгийг нарийн тунгаах явдал тустай байх нь дамжиггүй буй за. Энэ хоёр замын алиныг сонгосноос хэрхэх вэ гэдэг хоёр тусдаа аргачлал гарч ирнэ. Хэрвээ бид эхний замыг сонговол доорх хүчин зүйлүүдийг тооцон аргачлалаа боловчруулан гаргах ёстой.

Нэгэн зүйл. Дэлхий дахин эс анхаарч ахуйд тэдний анхаарлыг татахын тулд манайх шиг хоёрхон хөрштэй улс гуравдахь хүчийг ямар нэгэн байдлаар заавал ч үгүй оруулж ирэх шаардлагатай. Энэ нь хоёр хөршийнхөө бодлогыг зөөллөж ухаажуулах, анхаарлыг нь зөв чигтэй болгоход тустай төдийгүй дөрөвдөгч өөр бусад орнуудын бодлого орж ирж байх байнгын сувгийг нээлттэй болгож өгнө.

Нэгэн зүйл. Дэлхийн тэргүүн орны анхаарлыг өөр өөдөө байнга татаж байх үүднээс түүний эрх ашгийг бий болгох оролдлогыг байнга бөгөөд цуцалтгүй хэрэгжүүлэх шаардлага тулгарна.

Нэгэн зүйл. Дэлхий нийтийн амин чухал болон олон улсын харилцааны тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэхэд өндөр идэвхи, чанга сонсгоглонтой дуу хоолойтой байхыг хичээн оролдох явдал чухал юм.

Эцэст нь хэрвээ бид хоёрдох замыг сонговол мөн л доорх хүчин зүйлүүдийг тооцон аргачиллаа боловсруулан гаргах ёстой.

Нэгэн зүйл. Улс төрийн болон дипломатын хүн бүхэн Монголынхоо төдийгүй Евразийн дипломатын түүхээ гүн гүнзгий мэддэг байх зайлшгүй шаардлагатай. Түүхээсээ сургамж аваагүй ард түмний мөхөл нь ирдэг гэсэн бичигдээгүй хууль бий учраас Монголын унаж боссоон түүхийг мэдэхийн учир энэ буюу. Үүнийг чухам төрийн бодлого болгон зангидваас зохилтой.

Нэгэн зүйл. Монголын дипломат бодлогыг гүн гүнзгий утга агуулгатай, мөн нэгдмэл ба залгамж шинж чанар төгс болгох нь унаж босохын алинд ч эндэж гундаагүй Монгол түмний тусгаар тогтнолыг мөнхлөхөд нэг тустайг эцсийн эцэст ухаарах нь зохиролтой.Энэ их үйлсийг улс төрийн давалгааныг эс ажиран барьж чадах цорын ганц хүчин нь эх оронч гүнзгий сэтгэхүйтэй хүмүүсийн бүлэг байдгийг бүү умарт. Төрийн тусгаар тогтнолыг хамгаалах Монголын гадаад бодлого төрийн эрх авсан намын бодлогбн хар гайгаар баруун зүүн тийш холбирохгүйн учир энэ буюу.

Нэгэн зүйл. Хоёр хөрш маань ил далд олон зөрчилтэй ч Монголын асуудал дээр амархан зохицолддогийг санагалзан элдвийн интернационализм /пролетарийн болоод социалист/ космополитизмээс зайлсхийж явах нь Монголчууд бидэнд өлзийтэй. Цөөн Монголыг уусгаж алга болгохгүйн учир энэ буюу.

Нэгэн зүйл. Хүндээ хөнгөнөөсөө өгөхгүйн тулд өнөөгийн Монголчуудын бараг онцлог нь болсон атаач, матаач, хэрүүлч, мушгаач зангаа орхицгоож, тусгаар тогтнолоор амьсгалж, амьдарч түүнийхээ төлөө бүхнээ зориулах нь бидэнд нэн тустай. Барын сүүл явснаас батганы толгой болж эрх чөлөөтэй явахын гайхамшиг энэ буюу.

Нэгэн зүйл. Бүх нийтийн эх оронч халуун үзэл, тусгаар тогтнол, үүх түүхээ юунаас ч дээдлэх сэтгэлээ, улч төрийн тогтвортой байдлыг баттай хангах ба эдийн засгийн хувьд хүчирхэгжих эрмэлзэлтэй бүрэн хослуулж чадвал тавьсан зорилгодоо бид хүрч чадна.

Монгол түмэн минь бүү омтгойр, бүү умарт.

Хиад Ж.Бор

Thursday, October 7, 2010

ИРЖ БУЙ ХОЁРДОГЧ ЕРТӨНЦ

Параг Ханна

Азиас Зүүн Европ, Латин Америк хүртэл дамнан орших хөгжиж буй улс орнууд бие даасан, итгэлтэй бодлого явуулах боллоо. “Хоёрдогч ертөнц”-ийн улсууд нэгдэн нийлж хөгжингүй, хүчирхэг улс орнуудыг талцуулан өөрсдөө давуу байдал олж байна.


“Хоёрдогч ертөнц” гэх нэр томъёо эдүгээ хэрэглээнээс гарчээ. Хуучин социалист системийн орнуудад хамааруулж хэрэглэдэг байсан уг хэллэгийг өнөөдөр би Зүүн Европ, Латин Америк, Ойрхи Дорнод, Зүүн өмнөд Азийн улсууд мөн түүнчлэн баян ба ядуу, хөгжингүй ба буурай орнууд, орчин үеийн ба орчин үеийн бус олон янзын соёлын нөлөөтэй мөн уламжлал дагасан хуучинсаг гээд бүх улс орнуудад хамааруулан хэрэглэж байна. Энэ нь анхдагч ба гуравдагч орнуудын хоорондох түр зуурын үзэгдэл биш бөгөөд аль нэг бүхэл улс гэхээсээ илүү хот, корпорацын бүлгүүдээс ялагч, ялагдагчдаар шилэгдсэн урт хугацаанд үргэлжилэх тогтвортой үйл явц юм. 2005-2007 онд миний бие эдгээр хоёрдогч ертөнцийн 40 гаруй орноор аялахдаа ойлгож авсан нэг зүйл бол тэд АНУ болон бусад гадны нөлөөгөөр бус харин өөрсдийн гэсэн хөгжлийн хэв загварын дагуу хөгжихийг хүсэж байна. Казахстаны сайд нар “Казах чиг шугамаараа”, Энэтхэг дипломатууд “Энэтхэг чиг шугамаараа” бахархаж, Бразилын албаныхан “Бразил чиг шугамаар” бахархдагаа итгэлтэйгээр мэдэгдэж байв. Тэд бүгдээрээ Америк маягийн биш, өөртөө эзэн болсон даяаршилыг хүсдэг. Тэдгээр орнууд дотооддоо ихээхэн сул хэдий ч геополитикийн зах зээл дээрх шинэ тоглогчид бөгөөд Америкаас дутахааргүй санхүү, цэргийн тусламжийг Европ ба Хятадаас авч байгаа билээ. Хүчирхэг орнуудыг талцуулж өөрийн хүссэн зорилгодоо хүрч болохоор байхад аль нэг талын ивээлд орох хэрэгтэй гэж үү?
Энэтхэг Хятадтай хийх худалдааны эргэлтээ өсгөж Оросын зэвсгүүдийг их хэмжээгээр авахын сацуу Америктай иргэний зориулалтаар цөмийн эрчим хүчийг ашиглах хэлэлцээр байгуулсан. Эвсэлд үл нэгдэх тухай үзэл хуучирч, өдгөө олон тулгуурт бодлогын эрин үе эхлээд байна. Анхдагч ба гуравдагч ертөнцийн хоорондох өргөн уудам орон зайд хоёрдогч ертөнц оршдог. “Үндэсний эрх ашиг” сэтгүүлд гарсан Стевэн Вебергийн “Баруунгүй дэлхий” хэмээх нийтлэлд Азийн бүс нутгийн интеграц болон ШХАБ зэрэг шинэ эвслийг цохон тэмдэглэсэн байдаг. Гэхдээ энэ бол зөвхөн Хятад болон Энэтхэгийн хүчирхэгжилтийн тухай асуудал биш юм. Харин дэлхий даяарх газрын тос үйлдвэрлэгч улсууд, хөрөнгө санхүүгийн нөөц ихтэй Арабын улсууд бүс нутгийн тэнцвэрийг шинээр тодорхойлж буй Бразил, Малайз зэрэг улс орнуудад ч бас хамаарах асуудал. Нэг үгээр хэлбэл шинэ зах зээлүүд аль хэдийн сэргэн бий болжээ. Дэлхийн гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтын ихэнх нь тийш урсаж, их хэмжээний вальютын нөөц тэдэнд төвлөрсөн ба зах зээл дээрх худалдан авалт нь огцом өсөж байгааг барууны үйлдвэрлэгчид хайхрахгүй өнгөрөөж чадахгүй юм.
Барууныхны хэв маяг илэрхий байдаг эдийн засгийн бүтэц болох Дэлхийн Банк, ОУВС, ДХБ-ыг хоёрдогч ертөнцийнхөн цочроож, барууны хэв маяг давамгайлсан тэдгээр олон улсын санхүүгийн байгууллагад хоёрдогч ертөнцийн нөлөө ихсэж буй. ОУВС-ийн Удирдах Зөвлөл дэх санал өгөх эрхэд өөрчлөлт орж байна. Вашингтон, Лондон, Парисын шийдвэрийн дагуу автоматаар ОУВС, Дэлхийн Банкны удирдлагуудыг сонгодог явдал шинэ сорилттой тулгарсаар байна. Азийн улсууд ОУВС-аас авсан өр зээлээ барагдуулаад өөрсдийн Азийн Валютын сантай болохыг зорьж буй. Ингэснээр ОУВС, Дэлхийн Банкны тусламж дэмжлэг зөвхөн Африкт л хэрэг болох юм. Бразил, Аргентин ОУВС-ийн хамгийн том зээлдэгч байсан боловч өр төлбөрөө барагдуулж дуусаж байгаа бөгөөд /Аргентин Уго Чавесын үзүүлсэн 2,5 тэрбум долларын тусламжаар/ АНУ-ын нөлөөний хүрээнээс гарч байна. ДХБ-д Дохагийн үе шатыг урагшлуулахаар хийж байгаа зөвшилцөл хэлэлцээрүүд илэрхий өсөж, Барууны улс орнууд буулт хийх нь ойлгомжтой болоод байна.
Гэхдээ хоёрдогч ертөнцийн энэ шинэ үзэгдэл зөвхөн эдийн засгийн хүрээний асуудлаар хязгаарлагдахгүй юм. НҮБ-ын Аюулгүйн Зөвлөлийн шинэчлэлийг авч үзэхэд байнгын гишүүн болохын төлөө Бразил, Өмнөд Африк, Нигер зэрэг улсууд гол нэр дэвшигчид болж байна. Түүнчлэн дээр дурдсан Хятад, Оросын толгойлдог ШХАБ хэмээх шинэ эвслийг “Дорнын НАТО” ч гэж нэрлэдэг. ШХАБ нь Төв Азийн бүс нутагт өөрсдийн худалдааны нөхцөл, бизнесийн стандарт ба терроризмтэй тэмцэх, хар тамхины наймааны эсрэг үйл ажиллагаа явуулахаар бодлогодоо тусгасан. Удахгүй Иран, Пакистан, Афганистан ШХАБ-ын гишүүн болохыг зорьж байна. Киргизстанд зохиогдсон ШХАБ-ын уулзалтад Афганистаны байдлыг тогтворжуулах талаар олон улсын хэмжээний чуулган зохиох саналыг ОХУ гаргасан. Үүгээрээ ОХУ НАТО-г бүтэлгүйтсэн гэдгийг илэрхийлсэн юм. БНХАУ тэргүүтэй сэргээн босголтын багийг Афганистан руу илгээхээр төлөвлөж байна. Түүнчлэн Афганистаны Логар муж дахь дэлхийн хамгийн том байх магадлалтай зэсийн ордыг Хятад ашиглах эрхийг авсан бөгөөд тэнд бас цахилгаан станц барьж төмөр зам тавьж өгөх юм.
Энэ хооронд шинэ Арабизм сэргэж байна. Персийн булангийн газрын тосны орлогоор Лондон эсвэл Женевт биш харин бүс нутагтаа хөрөнгө оруулалт хийн зочид буудал, орон сууц барьж, шинэ ажлын байрыг бий болгож байна. Түүнчлэн Аль–Жазера ба Аль–Араб зэрэг мэдээллийн агентлагуудыг байгуулж, Арабын улс төрд хутгалдах барууны бүхий л үйл ажиллагааг лалын хөдөлгөөнүүдтэй хамтарч чимээгүй эсэргүүцэж байгаа. Дубайд энэ их эрч хүчийг мэдэрч болно. Дубай бол Арабын иргэншлийн шинэ нийслэл юм. Энд барууны технологи ба удирдан зохион байгуулах чадвар, гуравдагч ертөнцөөс ирсэн хүн хүчтэй хамтран Персийн булан дахь XXI зууны Азийн Манхаттенийг бий болгож байна.
Хоёрдогч ертөнц дэлхийг өөрчилж байгаа хэдий ч захирдаггүй юм. Америкийн хүч саарч байгаа энэ үед БНХАУ, Европын Холбоо итгэлтэй бие даасан бодлого явуулах боллоо. Энэ олон туйлт дэлхий биш бөгөөд тэр тусмаа цэрэг дайны асуудал бүүр ч биш. АНУ, ЕХ, БНХАУ гурав бол хоёрдогч ба гуравдагч ертөнцийг татаж буй гурван туйл юм. Ялангуяа Венесуэл ба Бразилд Хятадын эдийн засгийн нөлөө өссөнөөр энэхүү хоёрдогч ертөнцийн бүс нутаг болох Өмнөд Америкт сөргөлдөөн аль хэдийн бий болчихжээ. Монрогийн номлолоор Латин Америкд бий болсон Америкийн онцгой нөлөөллийн хүрээ хязгаарлагдмал болсон ба АНУ-ын албаныхан Бээжинд зочлохдоо энэ бүс нутагт ардчиллын үйл явцыг сааруулахгүй байхыг чимээгүй анхааруулдаг. Тэр хооронд Хятадууд Нигерт олгох зээлээ 50 тэрбум ам.доллар болгон нэмэгдүүлсэн нь барууныхны нэг жилд олгодог нийт тусламжаас ч илүү юм. Мөн Америкаас холдсон хөшүүргийн хүч нь Саудын Арабд мэдэгдэхүйц агаад энд Америкийн цэргийн баазыг татан буулгахын зэрэгцээ Хааны хөрөнгө оруулалт Америк, Европ, Хятадын талуудад тэгш хувиарлагдах болжээ.
Хүйтэн дайны дараах үр дагавраас үүссэн газар зүйн онцгой нөхцөл байдал Америкчуудыг дэлхийн бөмбөрцгийн аль ч хэсэгт очиж чадахаар болгосон юм. Евро Азийн зах хязгаарын 2 талд хүчирхэгжиж буй Хятад ба Европын нөлөө өргөжин тэлсээр Каспин тэнгисийн эргэн тойронд уулзалдана. Энд Оросууд хоёрдогч ертөнцийн хөгжиж буй гол улс болох шалтгаан оршиж буй. Гэхдээ Оросууд Хятадтай тогтоосон түншлэлээ удаан хадгалж чадахгүй нь мэдээж. Учир нь Хятадууд Оросын Алс Дорнод дахь мод, байгалийн баялагийг нь асар хурдацтайгаар цөлмөн мөлжиж байгаа. Оросууд үй олноор Сибирийг орхин баруун зүг нүүж байгаа бөгөөд тэдний ар талд үлдэж буй эзгүй хоосон орон зай дахь байгаль, дэлхийн асар их баялаг нөөцөөр хамгийн дутагдаж буй улстай хил залган оршиж байна. Дорно дахин хүчирхэгжиж байгааг Оросууд харж байгаа тул тэд хүчний тэнцвэрийг хадгалахын тулд баруунтай түншлэхээс өөр аргагүй юм.
Гэхдээ өнөөдрийн байдлаар ОХУ бие даасан бодлого баримтлах хоёрдогч ертөнцийн улсын эгнээнд багтаж байна. Мөн Турк улс энэ эгнээнд багтана. Туркууд хүйтэн дайны үед НАТО-ийн дорно дахь зангуу байсан хэдий ч Иракийн дайнд оролцоогүй билээ. Туркийн төр засаг ЕХ-той илүү ойртон дотно харилцаа тогтоон ажиллахыг хүсэж байгаа.. Станбулын өндөр цамхагуудыг харахад нэг зүйл ойлгомжтой – Турк ЕХ-ны гишүүн болохгүй байлаа ч улам Европ хэв маягт орох юм. Туркүүд ЕХ-ны улсаас 3 тэрбум гаруй ам.долларын гадаадын хөрөнгө оруулалтыг авч байгаа бөгөөд өнгөрсөн жил гэхэд л 23 сая жуулчин хүлээн авчээ. Туркийн цагаач иргэдийн 90% нь Баруун Европод амьдардаг ба эх орон руугаа жилд 1 тэрбум долларын мөнгөн гуйвуулга ба хөрөнгө оруулалт хийж байна. Энэхүү хуримтлагдаж буй хөрөнгөөр зүүн бүс нутагтаа шинэ байшин, сургууль, хивсний үйлдвэр барьж хөгжил дэвшлийг авчирч байгаа юм.
Энэхүү өсөж буй Туркийн бэл бэнчин, итгэл найдвар нь Анкара болон Станбулд Нео–Оттоманы үзэл санааг мэдрэгдэхүйц дэвэргэж байна. Энэ нь тэдэнд Ирак, Киргизстаны нутаг, Сири, Израйль, Кавказын асуудлаар бие даасан бодлого явуулахад тусладаг. Баку-Чеханий хоолойгоор дамжин Азербайжанаас орж ирж буй газрын тосны хэмжээ өссөөр, Туркүүдэд одоо Барууны эрчим хүчний хэрэгцээний 10%-ийг хангах боломжийг өгөх юм.
Бид нэг зүйлийг заавал асуух хэрэгтэй. Их гүрнүүд хоёрдогч ертөнцийн орнуудыг чангаах уу, эсвэл хоёрдогч ертөнцийн орнууд их гүрнүүдийг чангааж байна уу? Хариулт нь аль нь ч биш. Хоёрдогч ертөнц эзэнт гүрний эсрэг хөгжиж буй улс орноос бүс нутаг хүртэл хөндлөн гулд бүслүүр болж байна. Иран, Ливи цөмийн реактор бариулах саналаа Орост тавьж, Казахстан ба Малайзууд өөрсдийн бүс нутагтаа худалдааны яриа хэлэлцээ уулзалтууд зохион байгуулж, Иран, Индонези Венесуэлийн хооронд шинээр газрын тос олборлогч орны эвсэл мэндэлж байна. Хятадууд шууд Бразил руу нисч, тэр хооронд Бразилчууд Африк руу ниснэ, Энэтхэгчүүд Сирээс Вьетнам руу хөрөнгө оруулж, Абу Дабигийн оруулсан хөрөнгө, бэл бэнчин нь Уол Стрийтээс Шанхай дахь Наньжингийн гудамж хүрч байна. Хоёрдогч ертөнцийн орнууд хүч чадал, нарийн төвөгтэй, нягт байдлаараар дотроо салшгүй хоорондын уялдаатай бөгөөд аливаа нэгэн улс энэ бүхнийг удирдан хянаж чадахгүй юм.
Эдгээр бүх өөрчлөлтүүдийг ойлгохын тулд Бүс нутгийн хэмжээнд сэтгэх хэрэгтэй. Чингэхийн тулд хөгжиж буй Зүүн Европ, Төв Ази, Өмнөд Америк, Ойрхи Дорнод, Африк мөн Зүүн өмнөд Ази дахь хүчнүүдийн хэрхэн өөрчлөгдөж, хувьсаж буйг Бүс нутаг Америк, Европ ба Хятадын нөлөөллийн өөрчлөлттэй уялдуулан үнэлэн дүгнэх хэрэгтэй болно.
АНУ өмнө нь Австрали, Япон, Өмнөд Солонгос, Тайландтай тогтоосон эвслээр Номхон далайн уудам орон зайд ноёрхлоо тогтоож байв. Гэтэл эдүгээ Америкийг урьдаггүй АСЕАН, Зүүн өмнөд Азийн Хамтын Нийгэмлэг зэрэг Азийн Бүс нутгийн байгууллагууд руу ноёрхол нь шилжиж байна. Энэхүү шинэ Азийн дэг журмыг Хятадууд тэргүүлэх бөгөөд Хятад төвтэй Энэтхэг-Япон-Австралийн гурвалжин үүсэх юм. Азийн бүс нутгийн худалдааны эргэлт Номхон далай дамнах худалдааны эргэлтийг давсан байна. Энэ бүс нутаг дахь Токио, Тайбэй, Сингапур, Сөүл зэрэг дэлхийн хэмжээний хотууд санхүү, хөрөнгө оруулалтаар Хятадтай холбогдон компаниудынх нь төсөл хөтөлбөр Хятадуудаас ихээхэн хамааралтай байдалд оржээ. Эцэст нь Вестфалийн үндэстэн-улс системийг бүтэн мянганаар тэргүүлэх Азийн дэглэм Хятад төвтэйгээр иргэн ирж байна.

АНУ, Европ бүс нутагтаа тэргүүлдэг шиг БНХАУ Азид тэргүүлэх юм. Гэхдээ хоёрдогч ертөнцөд улс орнууд аль нэг талыг баримтлахгүй гэдгийг санах хэрэгтэй. Япон АНУ-тай тогтоосон холбооны харилцаагаа хэвээр хадгалж маш хурдацтай дахин зэвсэглэж магадгүй бөгөөд гуравдагч ертөнцийн Энэтхэгчүүд Америктай тогтоосон харилцаагаа улам сайжруулан урагшлуулж, тэнгисийн цэргийн тусламж үзүүлж, зэвсэг худалдан авч, цөмийн хэлэлцээр хийж байгаа билээ. Малайз ба Тайланд улсууд АНУ-тай хамтарсан цэргийн сургуулилтаа үргэжлүүлэхийн хажуугаар, Хятадаас их хэмжээний зэвсэг худалдан авдаг. Геополитикийн онолуудад: Бүс нутаг дахь суларч буй манлайлагч /АНУ/ ба өсөж буй өрсөлдөгч /Хятад/ нарын санаа зовоосон хүчний өөрчлөлт нь гарцаагүй мөргөлдөөн, зөрчилдөөнд хүргэдэг тухай байнга урьдчилан номлосон байдаг. Бид энэ онолын зөв эсэх талаар нэг их удахгүй олж харах болно.
АНУ-ыг сөрөн зогсох тодорхой нэг өрсөлдөгч гарч иртэл Америкийн ноёрхол үргэлжилэх болно гэвэл ташаа ойлголт. АНУ-ын гадаад бодлогын хэрэгжилтийг харваас: Ирак ба Афганистанд байдал сайжраагүй, Аль-Кайдаг бүрмөсөн үгүй хийж чадахгүй байсаар, Палестинд энх тайван тогтоож чадаагүй, дэлхийн худалдааг улам либералчлан чөлөөт худалдааг өргжүүлэх яриа хэлэлцээр бүтэлгүйтэн, Латин Америкт итгэлцэл бий болгон зохицуулж чадахгүй байгаа зэрэг урт жагсаалт бий болж байна. Улс орны дотоод асуудалд оролцон, ардчилал тогтоох Америкийн бодлого зогсонги байдалд орсон нь ухаарсаных бус бүтэлгүйтсэнийх юм. Хүчний бодлого амжилтгүй болсон бөгөөд өөр сонголт үлдээгүй тул АНУ-д зөөлөн хүчний бодлого, дипломат ажиллагаа сонгох зам л үлдээд байна.
2009 оны нэгдүгээр сарын нэгэн хүйтэн өдөр шинэ Ерөнхийлөгч тангараг өргөснөөр бүх зүйл өөрчлөгдөхгүй юм. Төрийн департаментын нэр хүнд маш их буурсан. Америкийн нэр төрийг яавал сэргээхийг хэн ч мэдэхгүй байна. Цаг үеэ мэдэрсэн, туршлагтай, шийдэмгий удирдлага хэрэгтэй үед өмнөх эрх баригчдийн /Клинтон, Буш/ албаны хүмүүс хий хоосон утопи зүйл ярьсаар байна. НҮБ-ын Аюулгүйн Зөвлөлийн бүтэц сүүлийн 10 жил өөрчлөгдөөгүй байтал олон талт шинэ институци байгуулах санаа дэвшүүлж байна. Конгресс дипломат үйл ажиллагааны төсвийг 10% багасган хууль батлах үед цэргийн нөөцийг улам ихэсгэсээр байна. Бодит байдалд нийцэхгүй, хэрэгжүүлэх хүсэл эрмэлзэл байхгүй улсад зориулж олон саналууд гаргасаар.
Барууны ертөнцөд тулгарч буй хамгийн том сорилт нь дотогшоогоо өндийсөн Европ ба зөрүүд Америк хоёр хамтран ажиллаж чадах эсэх, мөн улам хүчирхэгжиж буй хоёрдогч ертөнцийг тэд манлайлж чадах эсэхэд оршино. Атлант дамнасан хүчнүүд дэлхийн чөлөөт худалдааг бий болгож хөдөлмөр ба байгаль орчны стандартыг тогтоож чадах уу? Хятадын зэвсэг Бирм эсвэл Судан руу ачигдахад ямар нэг хариу үйлдэл хийж чадах уу? Тэд Оросуудын хөрш зэргэлдээ орнууддаа нөлөөгөө сэргээн тогтоох гэсэн санаархалд саад хийн, байгалийн хийн зах зээлд улс төр хийн тоглож байгааг нь зогсоож чадах уу? Эдгээр асуултад Буш, Барак, Барросо, Блэйр ба өөр Барууны үүргийг хадгалж, дээшлүүлэх эрмэлзэлтэй хэн бугай ч бай заавал хариулах ёстой юм. Мэдээж тэд өөрсдийн хүч чадалдаа итгэсээр байвал шүү дээ.

Орчуулсан: "Их өрөг" клубын гишүүн Felix

Welcome

Hi guys!

"Их өрөг" клубийн залуус нааш аа, бидний уулзалдах талбар нээгдлээ. :D "Их өрөг" гэдэг нэрээ өгөх гэж бараг бүтэн өдөржингийн ажил боловшд.

Доржзодовийн "Меридиан" уул нь бас зүгээр нэр байсан шүү, монголоор Солбицол, Машка ахын "Түрлэг" бас хүчтэй түрж ирсэн уг нь, би хувьдаа зүгээр л Говийн чоно, цөлийн шуурга гэдэг шиг күүл зугаатай нэр олоё гэсэн ч их л бодож Хар тас гэж нэр олдсон, тэр нь монголын анхны хип хоп хамтлаг наасан кк. Жамсран "Геополитик", "Их гурвалжин" гэж санал гаргасан ч Эрдэнээ гуайн супер нэгдлийн онол нүдэнд эргэлдээд болдоггүй ээ, Энхбаатар "Бодлого", "Чандмань" гэж санаачилсан гэх мэтээр янзан бүрийн нэр олбол олох л юм билээ уг нь :D

Ямартаа ч "Их өрөг" аштайхан нэртэй болоод авсан юм чинь цаашаа өрнүүлээд байдаг газар ;)

Одоо үүнийгээ өдөр тутaм ч бай, хэд хоногтоо ч бай шинэчлээд явчина. Ингээд мэдээлэл оруулах, өөрсдийн бүтээлээ танилцуулах, санал бодлоо солилцоход шуурхай амар боллоо, хавтгай дэлхийн хэрэг юу билээ.

Dear friends,
Welcome to IKH UROG club!